Biakinn Ceimawi le Sunloih a thupi maw (sim tu Rev. Fr. David Mangte)

Biakinn Ceimawi le Sunloih a thupi maw?

Thuthangtha sim tu Rev. Fr. David Mangte

November 9, 2020.

            RVA ihsin thuthangtha a rak ngaitu hmun tin ih um duhdawtmi nulepa ulenau pawl nan umnak hmun cio ah Bawipaih pekmi hnangam daihnak in lo zel in thinlung thlarau ruangpum harhdamnak khal hmu thei ringring hram uh tiah thlaza cam phah in cibai ka run lo buk hai a si.

            Tui tum cu Catholic biaknak daan sungih Puaini pawl kan hman daan ka run rel lawk ding. Ziangruangah tile tui ni ih kan tuahmi St. John Lateran Basilica timi Pathian hnen ap ih thluasuah peknak sunloih ni kan hman mi ih a rak thupit zia le a sunlawi zia hi keimah rori khal Siangbawi pakhat ka si nan ka rak zingzoi that dahlo ih theih khal ka rak thei dah lo. Zumtu unau pawl khal in thil umtu daan a theihfiang kan duh cio ding zum a um.

            Catholic biaknak ih kan Calendar hman mi sung kan zoh tikah Puaini kan hman daan hi a phunphun a um. Zarhpi ni vek rori ih sunglawi hleice tak ih kan hman mi Puai pawl cu Solemnity kan ti ih kan kawlram ahcun kan maih caan hmandaan thawn kaih in kan Bishop pawl in hivek Puaipi pawl cu Zarhpi ni ih tuah dingah in thawn sak. Bawipaih Thi le Sa Puai le Nu Mary vancung ih hruainak a ngahnak Puai tivek pawl hi Solemnity kan timi Puaipi pawl an si. Cule, Solemnity sangtu ah Feast kan timi a um ih cuvek puaini ah cun Gloria kan sak theu. A ol zawng ih sim cun Tirhthlah kan timi Dungthluntu 12 pawl sunloih puai hi an zaten Feast kan timi Puai an si. Cuihsin, Memorial timi Puai tete pawl kan nei lai. Cuvek pawl cu Mithianghlim pawl sunloih puaini kan ti tlangpi mi an si. Cun, netabik ah Optional Memorial kan timi Puai pawl an um ih cuvek pawl cu a hmun le a caan ih zirin duh le tuah, duh lo le tuah lo dingih in khiah sak mi Puai ni pawl an si.

            A tlun ih kan run rel mi Puai pawl kan zoh tikah kan thinlung sungah kan Bawipa Jesuh Khrih a silo le, Nu Mary le Mithianghlim pawl sunloihnak pek hi a tlangpi thu in a rung lang cih mai. Sihmansehla, kan Calendar sung kan zoh tikah, minung sunloihnak pekni lawng silo in, the Chair of Peter kan timi Peter ih tohkham siseh, Basilica kan timi Biakinnpi pawl siseh sunloihnak pekni khal kan nei ve. February 22 ah Peter ih Tohkham sunloih puai kan tuah ih himi Puai ih sullam a neih zia cu voi khat ka run rel zo ih ka rel sal duh lo ding. Cule kan Calendar sungih telh mi leitlun hmunkip ih Catholic zumtu zate ih sunloih dingmi Basilica Biakinnpi hi pa 4 an si. Cupawl cu: St. John Lateran Basilica, St. Peter Basilica, St. Paul Basilica, le St. Mary Major Basilica timi pawl an si.

            Basilica kan timi hi a ngaingai ahcun biakinn lawng a si lo. Hlanlai Rome miphun pawl in maktara ih an rak sakmi mipi pumkhawm theih innpi pawl an rak kawhnak hmin a si. Tui kan run tarlangmi Basilica Biakinn pa 4 pawl khal cu AD.306 -337 sung Rome Siangpahrang rak tuantu Constantine in Christian zumnak a pom hnu le Rome ukmi pawl hmuahhmuah Christian zumnak thlun dingih a forh hnu ih Pawlpi hnen ih a rak roh ta mi Biakinnpi pawl an si. Kum a rung rei vivo tikah remthat sal le a bal ruangih saksal mi khal cu an um ko. Himi Biakinnpi pa 4 cu Pope thawn direct pehtlaih aw mi khal an si ih leitlun ih Catholic zumtu zate thawn khal direct a pehtlaih aw mi an si. Curuangah Pope ih ta khal an si lo, Rome khua mi pawl ta lawng khal an si lo, kan zate ih ta an si.

            St. Mary Major Basilica sunloih ni cu August ni 5 a si. St. Peter Basilica le St. Paul Basilica cu November 18 ni ah a kop in kan sunloih. Hi Biakinnpi pawl sunloih pek kan ti tikah a innpi kan sunloih ti si lo in, Pathian hnen ih ap le thluasuah pek an sinak vun mangsal in Pathian hnen ih lungawi thu sim ni kan tuah mi sawn a si. Cule, khat lei lam ah, Catholic zumtu pawl pumkhat kan sinak kan lang ter nak khal a si. Hi Biakinn pa 4 lak in tuini ih kan sunloih mi St. John Lateran Basilica sunloihnak lawng hi Feast timi puai a si ih a dang sunloihnak cu Memorial puai men an si.

              Ziangruangah St. John Lateran Basilica sunloihni a sunglawi ce ti a sile, anih hi hlanlai ihsin Pope ih tonak Cathedral a rak si ih tuini tiang khal ah officially ih a tonak a si lai. Vatican sungih St. Peter Basilica Biakinnpi hi a maksak sawn ruangah a thupi sawn ding ti’n kan ruat men thei nan, a taktak ahcun tu tiang Rome Diocese ih Cathedral Biakinnpi cu St. John Lateran Basilica a si ih Rome Diocese hotu Bishop khal Pope thotho a si. Curuangah a thu umdaan vekin St. John Lateran Basilica Biakinnpi cu tu tiang khal ah a sunlawi ce nak a si. Leitlun huap zumtu pawl ih thlun dingmi thu thawn pehpar in Pope in thusuah ding a neih khal a sile, hi Biakinnpi ihsin a tuah theu. Curuangah St. John Lateran cu leitlun ih Catholic zumtu kan zate ih Cathedral a si kan ti khal le a sual lo.

             Tuini ih kan ruah khawm dingih ka duh mi cu, zumtu pakhat cio hi Thlarau Thianghlim ih biakinn kan si ih Jesuh Khrih ih ruangpum sungtel a Kohhran kan si cio ruangah Biakinn hrangih paisa tampipi kan hman rero hnak in kanmaih minungpi farah nauta pawl bomnak ah hmang sawn sehla a hlawk sawn lo maw timi hi a si. Minung tampi ih ruahnak ah hihi a caam phah ve ding ka zum ko.

            Sihmansehla, kan Bawipa Jesuh Khrih ih ruahnak ahcun cuti a si tariai lo. Biakinn hi “Ka Pa ih Inn” ti’n a ko ih thianghlim te le upatnak thawn cawimawi ding le cawisan ding in duh sak a si (cf. Lk 2:49, Jn. 2:16). Tuni Gospel kan siar mi Jn 2:13-22 sung kan zoh tik ah Biakinnpi borhlawh tuk ih an hman ruangah kan Bawipa a hehteu in a thinhengnak a langter mi kan hmu. Cule, kan ruah dingmi pakhat a um bet mi cu, kan Bawipa in “Ka Pa ih Inn” a timi hi Jerusalem Biakinnpi lawng a si, Jew miphun pawl a tonkhawmnak Synagogue hi “Ka Pa ih Inn” ti’n a ti dah lo. Asile, Jerusalem Biakinnpi a danglam tertu bik hi ziang a si pei timi kan vun zoh tikah Puithiam pawl in mipi hrang le anmaih hrang ah Pathian hnen ih thawinak an pek theunak Biaktheng le “Holy of Holies” timi Puithiam Sang in Atonement Day ti ih kawhmi Sualthlah Thawinak a pek ni lawngih luh theih a simi Hmun Thianghlim umnak a si ruangah Jerusalem ih Biakinnpi cu a sunlawi hleice nak a si. Biakinn sak tikah Biaktheng ziangti’n nan ret ding tivek pawl le thawinak ziangtin nan tuah ding tivek pawl cu Moses ih nganmi Daan Cauk (Thlunghlun Bible) sungah tampi kan hmu thei.

            Daan siatbal dingah si lo in, famkim ter dingah kan Bawipa leipar a rat hnu ahcun, Pathian biaknak khal ah tilva thisen thawn thawinak tuah tul nawn lo in Amaih thisen thawn thawinak tuah dingah Daan in tan ih netabik zanriah an ei zaan ah “keimah in hngilh lo nak dingah himi cu tuah uh” ti’n Amaih thawinak pek mi pehzulh dingah a rak fial ih cuti cun Pathian biakdaan khal a rak famkim ter. Curuangah Christian zumtu pawl ih Pathian kan biaknak hrangih kan sakmi Biakinn pawl khal ah kan Bawipa in “tuah uh” a rak timi thawinak thawn Pathian biaknak tuah ringring dingah Biaktheng kan run sak nak a si. Christian zumtu hrek khat pawl cun pomdaan le hmuhdaan bangawk lo nak ruangah an biakinn ah biaktheng khal an ret lo ih cumi thu cu kan rel lem lo ding.

            Sim duh sawn mi cu, kan Biakinn pawl an sunlawinak le Pathian ih Inn an sinak hi kan Bawipa Pathian biaknak ding hrangih in tuahsak mi Amaih raithawinak tuahnak Biaktheng a um ruangah le Amaih Thi le Sa thawn in umpi nak hmun a si ruangah a si bik. Tuni a voi khatnak ih kan siarmi Ez 47:1-12 sung khal ah Pathian ih Biakinn le Biaktheng thuhla siseh, cuih hmun ihsin tidai a luannak thu pawl kan hmu. Hi tidai in Pathian minung pawl ih kan comi thluasuah pawl a khihhmuh mi a si ih Bawipa Thi le Sa thawinak ihsin a luangmi thluasuah phunkim a sawhkhih.

            Leipar kan nun sungah leilung ih thil umtudaan langter tu cu kan kiangkap ah siar cawk lo in kan hmu thei ko. Sihmansehla, Pathian Biakinn thianghlim cun, Vanlam thil umtudaan in khihhmuh. Curuangah a cang thei tawk in Vanlam thil umtudaan lang tertu zuk le lem pawl kan ret nak san khal a si. Pathian thawn pawlkomawknak kan neihnak hmun thianghlim, Amah kan biaknak hmun thianghlim khal a si. Curuangah khawvel thil umtudaan langter tu men hnak in Thlarau lam thil umtudaan kan mitthlam ih cuang tertu kan Biakinn pawl hi kan cawimawi ding a mawi lo maw si? Biakinn pulpit thianghlim zet le maktara zet ih Pathian biak le a tethnawh zet mi Biakinn sungih Pathian biak hi thinlung an khoih daan a dang tuk ko lo maw?

            Curuangah kan Bawipa amah rori in “Ka Pa ih Inn” a timi Pathian kan biaknak Biakinn pawl hi kan ti thei tawk ih ceimawi ding le cawisan dingah huphurh hlah uh si. Biakinn sungih kan umtudaan le cangvaihdaan thawn khal in a borhlawh tertu si lo in thianghlim tertu si thei ringring ding zuam cio uh si. Christian biaknak lawng si lo in, ziangvek biaknak khal in an pathian biaknak innpi cu a cang thei tawk in an ceimawi, an sunloih cio a si. Kan nih Christian zumtu sinsin cun, kumkhua a nungmi kan Pathian ih Innpi cu kan sunloih le kan cawimawi ding hrimhrim a si. Kanmaih umnak inn hmuah maksak taktak in kan sak ih kan ceimawi nain, kan Biakinn cawimawi dingah ziang kan rel lo pang a si ahcun a poi ngaingai ding.

            Biakinn cu biaknak hruaitu upa pawl ta lawng a si lo; milian pawl ta lawng khal a si lo; milian mifarah ti um lo’n Pathian fate kan zaten Pathian kan Biaknak Innpi a si.