Ziangruangah Christmas Puai cu December 25 ah kan tuah (sim tu - Rev. Fr. David Kap Cin Mang)

Ziangruangah Christmas Puai cu December 25 ah kan tuah?

Thuthangtha sim tu - Rev. Fr. David Kap Cin Mang

December 20, 2022

Siarding: Lk 1: 26-38

Christmas tikcu a rung thlen tinte’n minung tampi ih an buaipi theu mi cu, December 25 ni hi Jesu Khrih suah hlanpi ihsin Pathian Nung theilo pawl ih biakmi an pathian tete pawl ih suahni a rak si timi thu a si. Himi a pompi tu lakah Khrihfa hrekkhat pawl khal an rak tel ve bet bet lai.

Zumtu Khrihfa tampi ih ruahnak ah, Christmas hi Pathian Nung theilo pawl ih rak tuah theu mi puai kha Christian dan ah rak thleng tahrat ih tuahsawng mi a si ti’n theih a si. Biaknak lam zawng khalin an rak rel tlangpi mi ah a rung cang hrih bet. Khat lei lam ah, Fundamentalists timi Khrihfa hrekkhat pawl tla cun, Christmas tuah ding hman lungkim loin an rak dodal.

December 25 ih suak an si tiih an rak aupi theu mi sakhua dang ih biakmi an pathian tete pawl ih suahni an tuahmi pawl vun zohfel tikah, Saturn, Sol Invictus (Unconquered Sun) le Mithras timi pathian 3 ih suahni lawng hi Christmas ni thawn a naih aw mi an si.

Saturnalia Puai

Saturnalia Puai cu Roman pawl ih pathian Saturn sunloihnak ih tuahmi puai a si. B.C 220 kum hrawngah an rak tuah thok ih December 17 ih rak tuah a si lawk. Nehhnu ah hi puai cu zarhkhat sung rei in December 23 tiang an run tuah. Christmas Puaipi thawn an cokpolh khal hi, himi puai pahnih tuahni a naih awk ruangah a si bik.

Himi thuhla thawn pehpar in Mark Whittington cun “Saturnalia: The Reason We Celebrate Christmas in December” timi thulu thawn a tanglam vekin a rak ngan:

Hiti’n ruahnak a rak um. Zumtu Khrihfa pawl in December 25 cu Jesu Khrih ih suahni ti’n kum zabi 4 ah an rak nemhnget ih cuti’n Christmas run hman a si. Ziangahtile, Pathian Nung theilo pawl khal in hi ni cu puaipi ni ti’n an rak hmang zo. Curuangah Christmas puaipi in a dang puai ih sunlawinak a phen kei, mipi pawl Khrihfa si dingih hruailuh a ol deuh ding timi ruahnak thawn rak tuah mi a si.

Himi ruahnak a dik si bangta sehla cu, zumtu Khrihfa hmaisa pawl ih ca ngan mi ah sirhsan ding pakhat tal cu a um ko ding. Hmansehla, Church Fathers kan timi Khrihfa hruaitu hmaisa pawl ih ca ngan mi pawl kan zoh tikah, sakhua biaknak dangdang thawn hnihhnawi awk ding an duh lo thu sawn hi kan hmu.

Sol Invictus le Mithras

Sol Invictus Puai cu Roman Siangpahrang Aurelian in Roman pawl ih ‘sun god’ timi ni-pathian biaknak karhter a duh ruangah a rak tuah thok mi a si. Hi pathian ih hmin cu Sol ti a si. AD 274 kum ah hi pathian biaknak ding Sol’s temple timi biakinn a rak sak sak ih lehpannak a phunphun khal a rak tuah thok. Himi puai hi kumtin tuahmi cu a rak si lo; cuihleiah, December 25 ni ah Siangpahrang Aurelian in a rak tuah ter timi thu khal khuimi ca hman ah khum a rak si cuang fawn lo.

Hlanlai ih thil mawi an rak tuahmi pawl le an calai pawl zoh tikah, Mithras le Sol Invictus karlak ah pehtlaih awknak te a rak um ti cu a fiang. Ziangruangah tile, himi pahnih hi an rak polhcok theu. Mithras biatu pawl cun Mithras le Sol Invictus hi pathian pakhat a si ti’n an pom. Hi pehtlaih awknak hi theihthiam har le thupi lo vek a bang nan, ziangruangah mihrek pawl in Mithras ih suahni cu December 25 a si an ti timi theihthiam nak ding hrangah a rak thupi zet mi a si.

Chronology of 354 timi catlap sungah Sol Invictus ih suahni cu December 25 a si ti’n a um. Mithras biatu pawl in an pathian cu Sol Invictus thawn a bangaw tiih an pom ruangah anmah te’n December 25 ah an pathian suahni an lom ve ding cu a awm-ang pam. Hmansehla, theih tulmi pakhat cu, Siangpahrang Aurelian in Sol Invictus sunloih puai tuah dingih thu a rak suah lai ah, Mithras timi pathian hi a rak telh cih lo; Mithras biatu lakih tel khal a si cuang lo. An puai tuah ni a rak dengaw men mi a si.

Kan theih tul zet mi pakhat cu, December 25 ah sakhua dang pawl ih pathian sunloihnak rak tuah a si timi thu an nganmi hmaisabik cu Chronology of 354 timi catlap hi a si. Khrihfa pawl ih hmanmi calendar sung khal ah Jesu Khrih ih suahni cu December 25 ah tuah a si ti’n a rak um ve tikah, sakhua dang pawl hin December 25 hi an rak sunsak hmasa sawn timi hi zum a har nasa; Khrihfa pawl hlan ah December 25 ah puai an rak tuah timi thu khal ngankhum mi a rak um lo lawlaw bet fawn.

December25 hrilnak san

Jesu Khrih cu December 25 ah a rak suak timi hi kan Bible sungah a um lo nan, AD 354 hlan ihsin Jesu Khrih ih suahni cu December 25 ih rak tuah a si timi thu ngankhum mi a rak um. Ahleicein, AD 204 kum hrawng ah Khrihfa hruaitu hmaisa lakih tel ve mi Hyppolytus of Rome timi pa in Daniel cabu hrilfiahnak a rak nganmi sungah Bawipai’ suahni cu December 25 ah a si ti’n an rak zum tiah a ti.

Kum zabi 19 lai ih liturgical scholar pakhat a simi Louis Duchesne khal in Khrihfa pawl ih Pathian biakdaan a karh vivo nak thu a ngan mi cabu sungah, ‘Jesu Khrih ih suahni lomnak puai tuah hi kum zabi 3 cem hlan ihsin Kawhhran zate huap in tuah a rak si zo; puai tuah ni lawng an bangaw lo men’ ti’n a rak ngan. (Himi thu cu   Christian Worship, Its Origin and Evolution: a study of the Latin liturgy up to the time of Charlemagne, p. 260) ah fiang zet in kan hmu thei a si.

Nitlaknak lam Kawhhran cun December 25 ah Jesu Khrih suahni a lawm, nisuahnak lam Kawhhran in January 6 ah a tuah.

Louis Duchesne ih ti vek a sile, ‘Nitlaknak lam Kawhhran (RC) in December 25 a hril hi, Mithras biaknak dokalh hrim dingah a si ti’n kan ruat men thei nan, nisuahnak lam Kawhhran in ziangruangah January 6 a hril timi ruah ding dang a um lala’. Anih ih a phi a suah mi cu, Jesu Khrih ih thihni tiih an zummi ni sirhsan ih an tuakmi a si a ti.

Mihrek in Jesu Khrih ih suahni kan tuah mi hi, sakhua dang biaknak ihsin rami a si ti rero khal hai sehla, a taktak ahcun, Christmas timi Jesuh Khrih ih suahni lom puai hi sakhua dang biaknak thawn a pehpar lo hrimhrim ti cu a fiang.

Himi thu thawn pehpar in Pope Benedict XVI khal in ‘Spirit of the Liturgy’ timi cabu a nganmi sungah a tanglam vekin a rak ngan:

“December 25 ih Christmas tuah hi Mithras pathian sunloihnak dokalh dingah, asilole, Sol Invictus pathian sunloihnak hloh ter duh ruangih rak tuah thok mi a si ti’n ruahnak a rak um theu. Hmansehla, tu ahcun himi ruahnak hi dinpi tlak a si nawn lo. A taktak ahcun December 25 an rak hrilnak san pibik cu, sersiamnak le thinglamtah ih pehtlaih awknak ruangah le, sersiamnak le Jesu Khrih minung dinhmun ih a semnak ih pehtlaih awknak ruangah a si sawn.” (p. 105 -107)

December 25 ah Christmas puai tuahnak thawi’ pehpar ih an sim celcel mi pawl hi, ngai tlak zetzet cu an si ko nan, himi ni hi sakhua dang pawl ih puai an rak neih hlan ihsin, Khrihfa pawl hrangah a rak thupi zet zo timi cu el theih lo a si.

Khrihfa pawl in Jesu Khrih ih suahni thawn pehpar in winter solstice timi thlatang ni tawibik caan thawn naih mi ni an rak hril ruangah sakhua dang pawl ih puai tuah mi an cawng ti theinak a um lo. Sakhua dang pawl ih calendar sung kan zoh a sile, kum siar ih ni dangdang khalah puai an nei tampi ko. Curuangah, ziangvek tikcu caan ah Christmas ni rak hril khal hai sehla, dokalh a duhtu hrang ahcun puhmawh ding puai dangdang a um ringring thotho ding.

 Hram: Himi cu Catholic Answers ah chief operating officer tuanvo neitu Jon Sorensen in 2013 kum ih a rak nganmi sirhsan ih kan run tarlang mi a si.

Add new comment

12 + 3 =