Chin mi khui in kan ra

Chin mi khui in kan ra

            Chin miphun khui in a thok le a ra tihi a cekci ih sim fiang cu a har ko ding. A san cu Chin pupa pawl hin an thu le hla pawl ca thawn ngan khummi hlan thu an neih lo ruangah a si. Culawngsiloin Chin pupa pawl hin an suah keh nak, an tlan len daan, an minung sizia hi lung phek par ih ngan mi lungto ca tivek le hminsin tlak lungphun, lung dawl ti vek an neih fawn lo tikah keneh le an sul hnu zingzoi hi a har sin sin. Chin miphun pawl hi leilung tlunih a ummi miphun tampi lakah ziang miphun thawn an nai aw bik ih, zovek mihnam thawn thisen khat an si ti cu tui sunih san thar ci hram zing zoi thei nak DNA thawn cek sehla cu Chin ci, Chin hnam, Chin phun hi zo pawl an si ih ziang miphun an si ti cu a fiang sut si ko ding. Cutivek ih DNA cek fel thei ni a rung um leh ko ding ih cui ti ni khua ah cun tu hnak in kan fiang sawn leh ko ding. Tu cu tuini ih Chin pupa kum upa, pitar, putar pawl ihsim sin mi hlan thuhla le Chin thuanthu roling hrekkhat pawl par hngat san lawngin Chin thu kan zingzoi thei lai hrih asi. Amah lawngte hmui le hmel, hmin sak daan, tong daan le nunphung a phunphun pawl zoh tikah le kawl ram sung um minung pawl khui in Mong Kulia, Tibet, China miphun pawl thawn an nai aw bik ih a cui hmun ram pawl ihsin an ra timi khal hi tui ni tiang ah a zum um bik ih, a pom tlak bik a si hrih a si. Hmailam ah Chin mifim pawl in an zingzoi vingvo leh kei cu,

Chin ti mi hmin a thok nak

            Chin timi tongfang a thok nak ni le thla, tik cu le a hmun le ram ti pawl hi a cekci in zo hman in sim fiang thei a si nawn lo. Culawngsiloin Chin timi tongfang ih a sawh duh bik mi le a ti can tak hi ziang asi ti cu fiang te ih sim thei a har sinsin. Amah lawng te tui Tuluk miphun pawl hmin ah hin Chin timi hi a tel tam nasa ih, anmai aw suah daan ahcun "cin" ti deuh hin a siih, a ti can le a sawh duh deuhmi cu hnam pi a silole pi cang thlam deuh khi a si. Cuvek in Chin pawl ih suah keh nak hi Tuluk ram lam asi tiah hlan thu in a kawh hmuh fawn tikah Chin ti mi tong fang khal cu a cui Tuluk pawlih "cin" timi tongfang ihsin ram mi asi ko ding tihi leilung tlun hlan thu lam mifim pawl ih an zum bik mi cu a si. Kum tam a hung rei ih kawl le vai lak an thlen tik ah cin timi ihsin Chin tiih a rung  cang a si. Cucu tui sun "Chin" hmin khui in a thok timi hmuh daan a phunphun le zum hmang a phunphun lakih sin hlan thuthiam pawlih pom thei bik mi le an lungkim pi bik mi cu a si.

Chin pawl an thek darh

            Hlan ah Chin pawl hi an mah ten ram an nei ih a bur in an um dah maw timi hi sim fiang a har ko. Asinan Chin pawl hin caan khat lai ahcun siangpahrang uktu tla an rak nei dah ve ti cu Tuluk hlan thu ah kan zoh asile fiangten kan hmu thei a si. Hitik hlan AD 100 luan hrawng ah tui Tuluk ram laifang hrawng ah khin Chin timi miphun khat an rak um dah. Chin pawl cu a ni, a kum in an pung, an karh zia ciamco ih mi phun pi le mi phun cak zet pakhat ah an rak cang. Kiangkap um miphun dang pawl hnak in an tam sawn, an cak sawn ruangah Chin pawl cu uktu Siangpahrang phunah an rak cang ih cuticun Chin Dynasty tin Chin Siangpahrang san, san khat a rung um. Tuini ih leitlun thil mak pa 7 sungih pakhat asivemi Tuluk cang dawl pi The Great Wall  peng 1500 ih sau mi khi a cui Chin Dynasty ih taw hram rak thawh tak a si tiah Tuluk hlan thu sung ah ngan khum in a um. Asinan Chin Dynasaty in kum 40 lawng a diah ih, roal an sun ruangah cui caan ihsin thok in Chin Dynasty khla cu a cem ral ta.

            A tang sunmi Chin pawl khal cu a bur in hmun khat te maw mino kan no lai ah lungawi aipuang in kan um ding Bawipa duhzawng in kan no lai caan hi kan hmang tha ahcun thiam nawn lo in ram ih tin ah an thek darh ta. An ral pawl an he tuk ruangah raal pawl ih hmuh ban lo le siat suah ban lo nak hmun, am dai le ram thiang hawl in an tawi an vak ih a hrek in amah Tuluk ram sung lala ah, a then in tui vietnam ram lam ah, a hrek in korea, Canbodia le Lao ram lamah, a hrek in Thailand ram le a a hrek in kawl ram ah an thleng ih tu ih kawl ram Chin ram kulh, India ram Naga land ram kulh le Mizo ram kulh, Bangladesh ram Sitta Kawng ram kulh sung ih a um mi phun pawl khi Chin mi phun bur tete an rak si. Tui sun ih viatnam ramih tlangpar miphun pawl, Lao le Thailand pawlih Isaan mi hnam pawl, Canbodia ramih Khamen miphun pawl tla khi zoh sehla, hihi cu Chin mi rori asiko ti theih ding tiang in an hmui an hmel, an ruang an rai, an cang an vaih daan, an nunphung an sakhua, an tong an aw le an ei an in duh mi tile rawl pawl tiang in tui Chin ram kulh sung ih a um mi Chin pawl thawn a bang aw nasa a si. Amah lawng te an um nak hmun le ramih zir in an aan an tong cu kawl ram sung ih a um mi Chin pawl, India ram sung ih a um mi Mizo pawl le Nagaland ih Kuki, Thado pawl hi bur tum bik an si. A pi cang bik khal an si. Culawngsiloin tui Pakistan ram, Afakannistan ram tlangpar pawl ah khal Chin phun ti ding mi, miphun an um lai hrih fawn a si. Cuticun Chin dynasy ihsin an thek darh hnuah Chin miphun cu miphun pi pa 10 ah an rak cang ta a si. Cucu Asia le Indochina ram pawl ih Chin miphun pawl thekdarh daan tlangpi cu a si.

A hmin ah Chin

            Isreal khi tahthim nak ah lak sehla, unau 12 sung suak an si. Asinan an Pa Jacob ih hmin thleng "Isreal" timi kha buai bai nak um riai lin an zaten miphunpi hmin ah an pu tlang thei. Robin, Levi, Benjamin tivek tla in an thupi ter celcel ve lo. An pa le ciar ih hmin kha an ngai sang loti ank cu a si hrim hrim lo ding naan, khai khawm tu pa bik hmin kha an upat ih an thupi ter sawnih hleiah fun khawm tu hmin pakhat neih hi a tha sawn ti an thei fiang ruangah  a si. Lei miphun hmuah lak ah pa le ih hmin a sun sak bik tu Isreal pawl hman in a tul asi ah cun mai pai hmin lawng tih ciamco hnak in zate huap hmin neih a hlawk sawn ti an hmu fiang a si cu. Chin mi pawl kan zoh ve hnik pei, mi lakah miphun pakhat sung in phun hnam cek hrek nei tam bik tu le a uar bik tu an si ding a zum um. A tui Chin ram kulh sung um tu vial hman ah miphun tum deuh deuh 50 leng lo an um. Cumi tang ah hrin hnam te te ziangmaw zat an um lai hrih. An suah keh nak an pai hmin ciar pu in an um ve. Cuih hleiah Chin ram kulh lenglam ah ziangzat an um hrih pei, kan theih lar vial hman ah Bangladesh ih mara Chin, Rakhine ram ih mara Chin, India ram ih mizo Chin le Kuki, thah do Chin, Kawl rawn ih Asho Chin ti pawl tla khi Chin mi hlir te an si, amah sung lala khalah kawh awk phun hnam hmin te te an nei ve cio hrih ding si khawh a va tam awm em.

            Sihmansehla cubang hmin cek hrek tete khai khawm funkhawm tu cu Chin ti hi a si. A hmailam ih kan lang ter zo vekin Tuluk tong "cin" ihsin a ra mi Chin timi tong fang in thuanthu hnget khoh, mi hmuah ih pom thei ding mi tha zet a neih ruangah miphun pi hmin si dingah a than a sa ih, Cung Pathian ih blessing khawm pi tlak hmin tha bik a tling a si. A huap kau bik fawn maru, mara, kuki, thado, mizo, zomi, laimi le Asho tivek pawl hi, cun ziang maw zat cu a huap thei ve ko nan Chin mi phunpi zate cun a huap ban lo lawlaw a si. Chin mi zate huap ih hman ding mi, miphun hmin ding ah khal an tlak lo hrimhrim a si. An thuan thu khal in Chin ih thuan thu a baan loih, zate pom thei ding mi witness hnget khoh khal an nei mumal lo fawn a si. Chin timi hmin hi a mawi zet lawng siloin hminsin le theih khal a ol zet. A tawi fawn ih ca ih ngan ding ah le kaa ih sal tik khalah a rem zet mi cafang a si. Cuvek famkim nak a neih ruangah asiding kan tlun ih thu nei thei dahmi mirang pawl le kan kiang le kap ih a um tu kawl le vai pawl khal in thleng sak an tum lo nak san.

            Tu dinhmun le phei ah cun mi ih theih mi le , UNO pawlkom pi tiang in leilungtlun ih miphun pakhat hmin si ve ding ah a pom fai zo asi. Kawl ram ni tlak nak saklam zawn ih a luang rero mi ChinDwin tiva pi khal khi Chin mi phun pawl tlan len nak ram ih a luang mi tiva asi tiah ChinDwin tiva tiih a hmin an sak nak san a si. Curuangah thil dang cu zoh duh hrih lo in ChinDwin tiva pipa khat lawng khi zoh tikhmanah Chin timi hmin ih mawi zia, sunlawi zia, a pi cang zia, a lar zia ti pawl hmuh theih a si. Hivek hgelcel ih miphun hmin ih sak mi ti va hmin hi, leitlun ah a um tam ve lo ruangah Chin pawl cu, hi leitlun khal ah miphun dang hleice pakhat an tling a si cu. A hmin nei tu riangri Chin pawl in anmah le mahkha Chin tin ko aw duh lo in an pa lei hmin cek hrek tete pu in mi phun hmin tam zet phuah cio hman sehla khai khawm tu le fin khawm tu dingah cun Chin timi hmin cu a talk bik le a famkim bik a si ti cu, leipi a cem ral lai hlanlo sunzan a luang rero ding mi ChinDwin tiva pi in theih ter in in thang phawk ter ringring ko ding asi cu.