Protestant Pastor pakhat in Rosary cu mi hmuahhmuah hrang a si a ti.

RosaryRosary cu mi hmuahhmuah hrang a si

Protestant Pastor in “Rosary cu mi hmuahhmuah hrang a si” a ti.

The Reformation ti ih kan ti theumi kum zabi 16 ih nitlaknak lam Christian zumtu pawl kan thentheknak ruangah a sunglawi zet le sullam nei zet mi Pawlpi ih a rak hman theu mi cin le daan (traditions) an hlo theh a si. Protestant zumtu pawl lakih a hlo verver mi cin le daan pawl lakah Rosary thlacamnak a tel ve. Himi thlacamnak hlonhlo a si hi, Pathian thu lamah a dik lo ruangah ti si loin, Catholic zumtu pawl ih rak tuah thok mi thil pohpoh hnon duh ruang men ah rak hlonhlo mi a si.

Martin Luther khal a dang Protestant hruaitu pawl vekin Rosary a rak cam ve. A cauk suahmi pawl kan zoh tik khalah, Rosary thlacamnak a iai thu khui hmanah a um lo. Sihmansehla, kum a rung rei vivo tikah, Christian zumtu phuaih dangdang lak ah, theihthiam awk lonak le bangawk lonak a rung leng ciamco ih Rosary thlacamnak khal Protestant zumtu pawl lakah hmang nawn loin,  Catholic zumtu pawl ta lawng a si ti’n ruahnak a rung leng lan ta.

A ngaingai ih kan ti ah cun, Rosary timi hi Christian zumtu zate ih thlacamnak a si. Rosary kan cam tinten Jesuh Khrih ih nun kan ruah theu ruangah himi thlacamnak hi Bible sirhsan ih tuahmi thlacamnak a si. “Rosary thlacamnak cu thuanthu (story) khal a si; nuntuzia hmuhtu khal a si; ralthuam khal a si” tiah a tawi zawng le a famkim zawng in Mary thuhla a zingzoi ih a ngantu Rich May in a rak ti dah. Rosary cu kan rundamnak thuhla a phuangtu thuanthu a si; kan Bawipa Jesuh Khrih leilung par a um lai ih a cangmi thil thupi pawl – a suahkehnak, a nauhak lai thu, a thihnak, a thawhsal sunlawinak – in mang ter tu thlacamnak khal a si. Ziangah tile, kan cawn ding mi nun in khihhmuh sak.  Nitin Rosary kan cam tikah a tarlang mi Gospel message timi thuthangtha nun in, Jesuh Khrih ih nun in cawng ter. Ralthuam a si kan tinak cu sualnak ral kan do tikah a tangkai zet mi a si ih hlei ah St. Paul ih Thlarau lam Ralnam a rak timi Pathian Tongkam kan ruahnak khal ah a thahnem zet mi khal a si bet.

 Rosary thlacamnak a thok daan thawn pehpar in elawknak tampi a suak nan, thuanthu zingzoitu historian tampi cun, kum zabi 9 ihsin Irish monk timi sunzan thlacam ih pum a petu pawl ih thok mi a si ti’n an pom. Cuih monk pawl cu David ih nganmi Saam 150 kha a tuletu thlacamnak ah an hmang theu ti a si. Hi Saam thawn thlacamnak cu a sau tuk ruangah mipi ih thlun ding a ol lo. Curuangah monk pawl ih thapeknak vek in, mipi pawl cun Bawipa ih zirhmi Thlacamnak sawn kha voi 150 an rak cam ti a si. Cuih hnu a rei hlan ah, Vancungmi ih upat peknak a si mi “Ave Maria, zangfahnak thawn a kim theh nu na si, Bawipa cu na hnen ah a um!” timi thlacamnak cu Europe lam ah a rung lar vivo. Cuticun, mipi pawl khal cun, Saam 150 ai ah hi Vancungmi ih upat peknak thlacamnak kha an run hmang. Cun, kum zabi 13 ah, thlacam lai ih ruah dingmi thu pawl a rung lar ve. Hi 150 thlacamnak a zate’n cam theh tikah ‘Psalter’ ti’n an rak ko ih tu tiang khalah hi hmin in kan run ko lan ta. Asinain, nehhnu ah mipi in voi 50 lawng telmi a tawi zawngih thlacamnak an run hmangih cumi thlacamnak cu ‘Rosarium’ ti’n hmin an run ko. ‘Rosarium’ timi cu Latin tong a si ih a duhsan cu ‘Rose pangpar duum’ ti a si. Mirang tong cun ‘Rosary’ ti a si.

A tuih hman rero mi Rosary thlacamnak cu kum zabi 14 hnu lawngah a rung lar thok mi a si. Vancungmi ih upat peknak thlacamnak pahra pahra ih kom tahratin a laklak ih Bawipaih Thlacamnak a rak bun thok tu pawl hi Austria ram ih Carthusian monk pawl an si ti’n zum a si. Khat lei lam ah mihrek in Rosary thlacamnak cu St. Dominic (1170-1221) ih rak thok mi a si ti’n an pom. Tuih Rosary kan camnak ah hmun khat (pahra pahra ih kom mi) cam ding tinte’n cam hlan ah thuthuk ruah dingmi sal ta theu a si. “Bible sirhsan mi Rosary” (Scriptural Rosary) ti ih an rak ti theu mi khal a rung lar ve. Himi vek ih Rosary cam tikah, Bible catlang pa khatkhat sungta sal hmaisak a si theu.

Archbishop Fulton Sheen in, Rosary ih sullam thuk zet a neih zia in theithiam ter. Ziangah tile, hi thlacamnak thawn pehpar in a tanglam vek in a rak ngan: “Rosary thlacamnak in Christian nun le Mary ih nun a pehtlaih ter. Lungawinak, Riahsiatnak, le Sunlawinak timi Rosary Thuthuk pathum in Christian zumnak hrampi ih a tel mi kan Bawipa lei par a nun lai ih a suahkehnak, harsat a tuarnak le nehnak a conak pawl an lang ter a si (NB: Tu ah cun Rosary Thuthuk 4 kan nei zo; 2002 kum ihsin Tleunak Thuthuk timi Pope St. John Paul II in bet sak). Christian nun timi hi suahkehnak le thangliannak ih lungawinak thawn siseh, tisa duhnak le thil thalo pawl thawn sualawknak thawn siseh, Vangcung sunlawinak ruahsannak thawn siseh then a theih hrimhrim lo”.

Rosary kan cam tinte’n kan camcih mi “Salve Regina” timi “Siangpahrang Bawinu hnen Thlacamnak” cu kezengpa pakhat Herman an timipa in kum zabi 11 ah a rak phuah thok mi a si ti’n zum a si. Herman cu a suah ihsin kezeng le feh thei lo a si. Sihmansehla, Herman cu thilthiam zet pakhat a si lawng si loin, biaknak lam khal ah a zuam zet tu khal a si. A nauhak lai ihsin Bawi Jesuh ih Nu a rak duhdawt zet tu a si. Kum 11 a ti ah a nu le pa in Benedictine monastery of St. Gallen timi monk pawl ih umnak tlawng ah an rak ret. Cuih hnu ah, monastery of Reichenau (Switzerland) timi tlawng ah a lut sal. Cutawk tlawng ih a um lai ah Salve Regina timi Siangpahrang Bawinu hnen ih thlacamnak a rak cam thok. Himi thlacamnak ah a ruangpum famkim lonak ruangih a tuarmi ihsin hnemnak thazang a hmu sal. Annih hi thlacam zuam zet le mifim zet pakhat dinhmun in a rak lar ih thuruat thiam(Philosopher), biazai thiam, thusim thiam, awnmawi thiam (musician) le theologian pakhat khal a si. Amah cu AD 1054 kum ah rak thi hman sehla, a rak thok mi thlacamnak te cu a tu tiangah Bawi Jesuh ih Nu hnen ah bomnak le lamhruainak a dil duhtu pawl in an run hman theu mi thlacamnak ah a rung cang ta.

Rosary thlacamnak thawn pehpar in theihthiamawk lonak tampi um hman sehla, Rosary timi hi Catholic zumtu pawl ih ta lawng si loin, Christian zumtu zate ih tharsuah sal tlak thlacamnak tha pakhat a si. Nu Mary sunloihnak Puai dangdang tuah mi vek in, Rosary thlacamnak khal, Fapa Jesuh Khrih thawngih kan hnen in fuuk tu Pathian thawn naih sinsin ding tumtahnak thawn tuah mi a si. AD 1529 kum ah Martin Luther in “Mary cu Jesuh ih Nu a si vek in kan zate ih Nu khal a si. Jesuh Khrih cu kan ta a si ah cun a neih mi hmuahhmuah khal kan ta a si; curuangah, a Nu khal kan ta a si cih” ti’n a rak ngan.

Christian zumtu kan si cun, kan thuanthu sungih theihthiamawk lonak le hmuhthiamawk lonak men ruangah Pathian thawn naih sinsin theinak dingih in rak tuah sak mi thlacamnak thatha pawl zingzoi sal tum lo ih hnong men ding kan si lo. “The Liturgy of St. James” timi thlacamnak cauk sungah “Huatnak,   iaiawknak le lungrual thei lo ih in tuah tu thil thalo pawl ihsin in luat ter aw” timi thlacamnak a tel. Cuih luatnak co ngah ding cun, Rosary in thlarau lam kan nunnak ah ziangtin thathnemnak a nei timi kan vun cekfel sal a thupi. Rich May ih a rak ngan vek in, Rosary ih thuthuk ruat phah ih thla kan cam tikah Mary hnak in Bawi Jesuh hi kan hmu sawn. A Nu Mary ih mit thawngin Bawi Jesuh kha fiang zet le duhnung zet in kan hmu ngah.

Curuangah leitlun hmunkip ih a um mi Christian zumtu pawl in lungrualnak taktak neih kan duh ngai ah cun, Mary thawngin Jesuh Khrih hnen pan a theih a si timi theithiam in Rosary thlacamnak nei sal cio dingah khat le khat thazang kan pek awk ding a mawi a si.

NB: Himi Article hi Lutheran Churh ih Pastor pakhat a simi Dr. Charles Dikson ih "A Protestant Pastor Looks at Mary" timi thulu thawn 1996 kum ih a rak ngan mi cauk sungta Fr. Mangte ih let mi a si.

 

Add new comment

14 + 2 =