Ziangruangah Catholic Puithiam pawl nupi neih a ngah lo? Bible in teh ziang a ti?

ziangruangah_catholic_puithiam_pawl_in_innsang_an_nei_lo

Ziangruangah Catholic Puithiam pawl nupi neih a ngah lo? Bible in teh ziang a ti?
           Himi thuhla rel ding cun Kohhran thuanthu ah himi ruahnak hi ziangtin run hman vivo a si ih, thlaraulam zawngin teh ziangtin hram a bun aw timi kan zingzoi hmaisa a tul ding. Hmaisabik ih kan theih tulmi ah, nupi nei loih nuntun-khawsaknak hi thil poimawh a silo zia cu kan Bawipa Jesuh ih zirhnak amaih nundaan rori’n fiangzet ih kan hmuhmi a si; ziangahtile, amah khal nupi a rak nei dah ve lo. Mt 19:3-12 sungih nu-pa thenawk a theih le theihlo thu a rak zirhnak khal ah, nupi neilo ih nuntun-khawsaknak thawn pehpar in hitin a rak sim: “Mipa in nupi an thit lonak san cu a thu a phunphun a um;mi hrek cu cutiih um dingah an suahpimi a si; mi hrek cu nupi thi lo dingah tilpermi an si ih mi hrek cu vancung Uknak ih ruangah nupi thi lo in an um. Cubangtuk ih a thlun theitu pawl cun hi thuzirhnak hi thlun ko hai seh”(Matthai 19:12). Catholic Kohhranpi ih zirhawknak Cabupi (CCC-1579) sungih kan hmuh vekin,
Kohhranpi in Puithiam pawl nupi neih a sian lonak san cu, vancung Uknak ruangah a si bik.
            Hmansehla, zumtu hmaisabik pawl ih san kan zoh tikah, Puithiam (Kohhran hruaitu pawl) pawl lakah nupi neicia khal an rak um thu kan Bible sungah fiang zetin kan hmu thei. Paul in Timothy hnenih cakuat a nganmi sungah hiti’n a um: “Kawhhran hruaitu (Bishop) cu soiselnak nei lomi a si ding. Nupi pakhat lawng a neitu, rit theinak thil ih a sup aw theimi, a uk aw theimi, felfai zoh rem in a nungmi, mikhual a zohthiamtu le mi zirh a thiamtu a si ding. Kawhhran Upa (Deacon) cu nupi pakhat lawng a neitu a si dingih a innsang le a faate pawl tha tein a uk theitu a si ding (1 Timote 3:2, 12). Hitawk zawnah kan ralrin tulmi cu, Paul hin Bishop pawl le Deacon pawl hi nupi neitu an si tengteng ding a ti duhmi siloin, nupi nei an si pang le, an umdaan ding a simduhmi sawn a si. Amah rori khal nupi neilo a si zia hmun dang ah in simfiang: “Cule atu cu nupi le pasal nei
hrih lo le nuhmei pahmei pawl hnenah ka sim duhmi cu: Keimah vek hin nanmah lawngte in hmei uhla ka duh”(1 Korin 7:8).
           AD 215 hrawng tiang a rak nungtu Alexandria khuami Clement ih cangan mi kan zoh a sile, Bishop, Siangbawi le Deacon pawl zalen zet ih nupi an neih thei thu kan hmu thei. Sihmansehla, kum a rung rei vivo cun, Puithiam pawl nupi an neih lo a sile a tha sawn timi ruahnak a rung um vivo. Curuangah AD 403 tiang a rak nungtu St. Epiphanius of Salamis ih canganmi sungah, “Kohhranpi hin Puithiam sinak ziangtluk in a cawisang ih a sunsak ti a sile, innsang thawn a umtlang ih fate a nei rero laimi zo vek khal, Bishop, Siangbawi le Deacon sinak a pek lo” ti’n a um. Cule, AD 306 kum, Spain ram, Elvira khua ah local level in an tuahmi Council thurelkhawmnak ah Puithiam hmuahhmuah nupi nei lo dingin thu an suah. Nupi le innsang tansan theilo pawl cu puithiam sinak ihsin ban ter an si ding ti rorin thu an suah. Puithiam kan ti tikah, clergy timi cafang kan sim duhmi a si ih, Deacon ihsin tlunlam, Ordained Minister hmuahhmuah an tel thluh (Siangbawi, Bishop – Cardinal le Pope khal Bishop an si thluh).
          AD 313 kum ih Christian biaknak ih zalennak a ngah thok ihsin himi puithiam pawl nupi neihlo ding thu hi a leng vivo. Pope pawl khal in pakhat hnu pakhat in, himi thu an suahpi vivo ih, AD 461 tiang a rak damtu Pope Leo I ih san ahcun, Bishop, Siangbawi, Deacon le Sub-deacon tiang zo hman nupi neih a theih lo timi tha rung suak. Cule, Middle Ages tiih kawhmi san lailak (AD 700 le 1200 karlak hrawng) a rung thlen tikah, priestly celibacy timi puithiam pawl nupi nei loih riantuannak khal a baltertu an rung um vivo. Puithiam hrekkhat pawlin nupi an run nei ih, a dang hrekkhat pawl in a thup te’n concubine timi nupi vekih retmi pawl an run nei tikah, Kohhranpi lam ihsin nasa zet ih thusuahnak khal a rung um ve. Cuti’n Pope Gregory VII cun 1075 kum ah, nupi neimi le concubine retmi pawl hmuahhmuah cu, Missa sumnak le a dang Kohhran sungih ministry rian dangdang khal tuah nawn lo dingin a rak kham ih, mipi pawl khal cuvek Puithiam pawl ih Missa sumnak ih tel lo ding tiangin thusuahnak a rak tuah. Netabikah, 1123 kum ih tuahmi a veikhatnak Leitlun Kohhranpi zate huap Letaran Councilpi in Western Clergy timi Latin Rite hmangtu Puithiam pawl hmuahhmuah nupi neih lolawlaw ding thu a suahpi. (Eastern Rites hmangmi Puithiam pawl cu himi daan in a hrenglo tinak a si).Cule,1139 ih tuahmi a veihniknak Lateran Councilpi in, Ordination ngah zo pawl hmuahhmuah cu nupi an nei theinawn lo timi daan a run suahpi bet.
Himi puithiam pawl nupi neih theih lo timi daan ruangah Protestant hruaitu hrekkhat pawl in nasa zetin
            Catholic Kohhranpi cu an rak soisel ih an rak dodal ciamco. Curuangah 1565 kum ih tuahmi Trent Councilpi in,“Himi daan hi divine law timi Pathian ih pekmi daan cu a si lo; hmansehla, Kohhranpi in a sungtel pawlhrangah daan le duun (si-kaan) thlun dingmi thu suahpi theinak huham a nei. Kohhranpi in nupi pasal nei loih Pathian hnatuannak hi a cawisang zet; hmansehla, himi inh thitumnak ih thianhlimnak a dem ter cuang lo. Nupipasal nei loih Pathian hnatuan timi hi a cang thei lomi thil khal a si lo; asinain, himi nunpi thei ding cun, Pathian ih zangfahnak thluasuah a tul hrimhrim” ti’n zirhnak a run suahpi.Cutin, Catholic Kohhranpi cun Puthiam pawl nupi neih theih lo timi daan cu a run hmang lan ta. Netabik tuahmi a veihnihnak Vatican Councilpi in 1965 kum ah Presbyterorum ordinis timi thulu thawn ca a suahmi ah siseh, Pope Paul VI in 1967 kum ah Sacerdotalis Caelibatus timi thulu thawn encyclical ca a suahmi ah siseh,1983 kum ih suahmi Code of Canon Law timi Daan Cabupi sungah siseh, himi daan hi Kohhranpi in a runnemhnget bet a si. Curuangah tuini tiang khal himi daan kan run hman ta nak khal a si.
             Puithiam pawl nupi neih theih lo timi daan hi ziangti’n a thok ih ziangti’n hman a rung si vivo timi a thuanthu cu kan rel zo ih, tu cun, thlarau lam zawngin ziangvek thathnemnak a neih ruangah Kohhranpi in hi daan thlun dingih thu a suahpi timi kan vun zoh bet hnik pei. A Veihnihnak Vatican Councilpi in 11965 kum ih “Presbyteroum Ordinis” timi thulu thawn puithiampawl ih ministry riantuannak le an nuntun khawsak ding daan pawl thawn pehpar in thu a suahmi sungah hiti’n a ti: “Vancung Uknak hrang ruatin famkim teih mah le mah tisa hiarnak lamih supawk thei ringring ding cu kan Bawipa Jesuh ih duhmi a si. Himi hi zumtu Khrihfa tampi in zoih forhfialnak hman tel lo’n maih duhnak thawn san-khat hnu san-khat an run nunpi vivo ih, tuini tiang khalah Kohhranpi in puithiam pawl ih nundaan ding thawn a kaih bik ih a hmuh ruangah a run hmang ta. Himi in tuukhal ih duhdawtnak a khihhmuh ih mi ih thinlung khal a khoih hleice. Culawng siloin, leitlun nunnak ah thlarau lam rahtha rahnak hrampi pakhat a si ve.”
             Puithiam sinak hrimhrim in nupi neihlo ding a sawhkhih ti cu a silo nan, nupi nei loih supawknak le puithiam pawl ih nunram thawn a milawk daan khal Vatican Councilpi cun a tarlang bet. “Puithiam pakhat in nupi nei loih a umnak thawngin amah le amah Jesuh Khrih ih nun a tawm awter ih, Jesuh Khrih le a Kohhran hrangah a nunnak pumhlum a hlan a si. Nupi nei loih a umnak in puithiam cu hi leitlun ah a tu rori Bawipaih ram dinsuah thei dingah a ziangkim pumpe aw thei dingin a bawm a si. Nupi nei loih an um tikah puithiam pawl cu an thinlung zate’n Khrih thawn an pehzom aw thei ih, Khrih sungin le amah Khrih thawnin Pathian le minung pawl khal zalen zet in an rian thei a si. Cule, Puithiam pawl in nupi nei loih an umnak thawngin Khrih le Kohhran ih pehtlaih awknak an langter ih, nehhnu san ih nupi pasal neihawknak um nawn lo nak ding ramnuam ih umdaan ding khihhmuh tu khal an si” (Lk 20:35-36).Pope Paul VI ih “Sacerdotalis Caelibatus” timi thulu thawn 1967 kum ih a rak suahmi encyclical capikan vun zoh bet a sile, Kohhranpi in ziangruangah puithiam pawl nupi nei lo ding ti’n thu a suah timi a san
umdaan fiang sinsin in kan hmu thei.

          Himi thu thawn pehpar in Pope Paul VI in lamzin phunthum in a sim. Hmaisabik ah Khrih thawn pehtlaih in a sim. “Puithiam pakhat in nupi a neih lo nak thawngin kumkhua Puithiam a simi Khrih ih nun a cawng a si. Khrih cu nupi nei loin, a Pa le a minung pawl riannak ah a nunnak a hlan vekin, puithiam khal in Bawipaih hna tuannak ah a ziangkim hlan dingah nupi neih lo ding a hril”. Cule, a pahnihnak ah, Kohhranpi thawn pehtlaih in hiti’n a sim: “Khrih cu a nunnak zate’n Kohhranpi thawn a kopawk vekin puithiam khal nupi a neih lo nak thawngin Kohhranpi hrangah a ziangkim a hlan aw a si. Nupi nei loih a umnak in Kohhranpi hrangah zalen zet le dawnkhamtu umlo in, hna tuan thei dingah a bawm a si”. Cun, a netnak ah, nehhnu san thawn pehtlaih in hiti’n a sim: “Nupi nei loih umnak in a fa dinhmun in Pathian thawn famkim teih kan umtlang tikih kan hmuh dingmi Vancung ih zalennak a rak khihhmuh cia a si”.
          Cule, Code of Canon Law timi Daan Cabupi #277 sung kan zoh khal a sile, himi nupi neih lo ding timi daan thawn pehpar in a tanglam vekin kan hmu thei: “Puithiam pawl hmuahhmuah cu Vancung Uknak hrang ruatin tisa hiarnak lamah supawknak famkim teih an neih ringring a tul; cuti a si ruangah nupi nei loih an um ding khal a tul ve. Ziangruangahtile, himi cu Pathian laksawng pakhat a si ih, nupi neilo ih an umnak thawngin ol ten Khrih ah an ben aw thei ih an thinlung zate thawn zalen zet in Pathian le minung pawl riannak ah an pe aw thei a si”. A tlun ih kan relmi pawl kan zoh tikah, Puithiam pawl nupi nei lo ding timi hi Bible ih fialmi cu a silonan, Mt. 19:12 sungih Jesuh Khrih ih zirhnak sirhsan in Kohhranpi inh Vancung Uknak hrang ruatin Puithiam pawl ih ministry riantuannak ah a thupi tiih a hmuh ruangah a suahpi mi daan/si-kan pakhat a si. (A san ih zirin, thleng a tul tiih a hmuh ahcun a thlengsal theimi daan/si-kan khal a si) Cule himi thu thawn pehpar in Kohhranpi ih zirhnak pawl kan zoh tikah, thil thupi zet pathum a um. A pakhatnak ah, puithiam pawl nupi neilo ding timi ah zalennak khal a tel. Zoih forhfialnak hman tel loin maih duhnak rori thawn hrilmi nundaan pakhat a si. A pahnihnak ah, hiti ih nung thei dingah pumpeknak(luangliam nun) hi lo-theih-lo in a tul. A pathumnak ah Pathian zangfahnak thluasuah khal a tul. Kanmaih thazang men cun, nupi nei loih thih tiang thianghlim teih Pathian rian thei ding cu thil cang thei a silo; Pathian ih zangfahnak thluasuah kan tul hrimhrim.Thil poi zet pakhat cu, tulai san ahcun himi daan/si-kan thlun thei lotu le mah le mah a supaw thei lomiPuithiam an tam vivo tikah hi daan/si-kan a hnong duhtu kan tam vivo.                                                                                                                                                                                                                                                           Khat lei lam ih kan zoh tikah, internet san a si thawn, tisa hiarnak suahpi tu thil an tam vivo ruangah tla a si ih, khat lei lam ahcun, Pathian kan zumnak le kan duhdawtnak a der vivo ruangah khal a si ko. Nupi le pasal dinhmun ih neihawk hlan sung cu, nupa sualnak tuah lo te’n kan sup awk thei lo le, innsang kan din hnu khal ah uire lo te’n kan sup awk thei lo a si ahcun, Puithiam pawl nupi nei lo ding timi daan khal kan pompi a har zet ko ding.Thlarau lam ih kan Pa le tampi ih an sim theumi cu, tui san minung pawl (Puithiam pawl ihsi thokin) in kan Kohhranpi ih daan/si-kan pawl kan thlun thei lo tuk nak hi, kan daan/si-kan a har tuk ruangah si loin, Pathian kan duhdawtnak le kan zumnak a mal vivo ruangah a si sawn ti a si.
Nang teh ziangti’n na ruat ve?

photo Courtesy of goole image

A ngantu -Rev.Fr David Mangte

 

Add new comment

1 + 1 =